A New People

Data poniżej jest datą Deklaracji Niepodległości, a słowa pod nią wskazują na początek nowej amerykańskiej Æry, która się z tą datą rozpoczyna, napisał Karol Thomson w swoim raporcie o Wielkiej Pieczęci USA. [1]

Dokonał on projektu Pieczęci, ale nigdy nie podał tłumaczenia, to jest, nigdy nie napisał, co łacina miała znaczyć dokładnie. Mówi ona:
E pluribus unum,
Annuit coeptis,
Novus ordo seclorum.

---

Copyright © Teresa Pelka
Tekstu można używać pod każdą z następujących licencji:
■Licencja Creative Commons 4.0, BY-SA 3.0, czy Licencja 2.5.

Wikipedia wywodzi frazę Novus Ordo Seclorum z legend o antycznych rytualistkach, sybillach, oraz „Eklog” Wergiliusza:
ab integro sæclorum nascitur ordo.

Wikipedia dodaje,
Fraza bywa błędnie tłumaczona jako Nowy porządek świata przez ludzi wierzących, iż za projektem krył się spisek; jednakowoż bezpośrednio tłumaczy się ona na Nowy porządek wieków. [2]

Bezpośredni przekład z Wergiliusza nigdy się dotąd nie zdarzył, a sybille nadal słyną z enigmatycznych fraz. Interpretacja z roku 1894, przez Archibalda Hamiltona Bryce, miała być dosłowna. Wstęp jednak mówi:
Wiele uczynili, zagraniczni i brytyjscy scholarowie, aby łaciński tekst naprawić, a także uwydatnić znaczenie słów poety w owych wielu niejasnych frazach i zdaniach, które w jego pismach występują”. [3]

Nie rozwijamy teorii spiskowej, gdyż Amerykanie musieliby wpierw mieć reżim u siebie by narządzać światu, a chętnym ów naród jest sobie wyobrazić nie tylko trochę trudno. Wergiliusz pisał jednak dla Oktawiana Augusta, który zezwolił na proskrypcję i egzekucję Marka Tuliusza Cycerona. Amerykańscy Założyciele może i Wergiliusza używali do nauki łaciny, ale czy podążaliby za nim względem sensu Wielkiej Pieczęci? Cyceron był inspiracją amerykańskiego republikanina; Wikipedia mówi o intelektualnym dziedzictwie. [4]

Łacińskie integrum było bliskie znaczeniem do słówka unum, a ordo bywało interpretowane jako unitas, ale miało też sensy jak ■array dzisiaj. Ab integro, nascitur ordo sæclorum, da się parafrazować jako z jednego, wielu powstanie. Pieczęć niesie znaczenie przeciwne, out of many, one; z wielu razem, powstał jeden (naród).

Dalej, Karol Thomson był prezbiterianinem. Czy miałby on sybillę za autorytet wiekiem, wiedzą, bądź za czynnik wykonawczy? Sybillińskie rytuały były pogańskie. Wiązały się z narkotykami i paleniem ofiar. Kobiety te nie miały edukacji; mówiły pod instrukcją swych antycznych kapłanów.

■Pär Fabian Lagerkvist dał antycznemu przesądowi dość adekwatny opis w opowiadaniu „Sybilla”, o prostej wiejskiej dziewczynie wziętej do wymawiania przepowiedni w świątyni. Nie ma ona ani umysłu, ani statusu na tyle, by się mitologii oprzeć. Jest zależna od świątyni dla jedzenia, ubrania i dachu nad głową. Nie miałaby jak być dobrym przykładem dla amerykańskiej demokracji. Nie mogłaby być wzorcem dla amerykańskiej kobiety.

Na koniec, trzeba by szczególnej intelektualnej dyscypliny, aby mieć wiek za odrębny od czasu. Fraza nowy porządek wieków sugeruje zmienioną czasową perspektywę, a nie da się twierdzić, że ■Romantyzm poprzedził ■Oświecenie, a ■Renesans był dopiero potem. Byłoby to jak twierdzić, że wiek 19. był przed 18., a 16. dopiero potem.

---

REKLAMA

Notki do poezji Emilii Dickinson

Wiersze
Czas a Wieczność | Miłość | Natura | Życie

Jest w raporcie Karola Thomsona pewna cecha. Jego łacińska pisownia uznawała digraf —æ, grafemiczny skrót dla a i e razem. Napisał on:
…the new American Æra…

„Sæclorum” w Eklodze ów digraf ma, ale „seclorum” w Wielkiej Pieczęci go nie ma. Różnice jak tutaj były arbitralne, lecz nie były trywialne dla starożytnych. Zaznaczały rozłączność między łaciną klasyczną a tą rzymskiego imperium i jako takie zachowali je łacinnicy. Seclorum Karola Thomsona to klasyczna rzymska mowa. Naprawdę możliwe, że Ekloga nie jest tu cytowana, a my i tak mamy pełno powodów by spróbować się rozeznać w sensie słów Pieczęci samodzielnie.

Był człowiek o talencie do perswazji, którego myśl wpłynęła na Założycieli. Był nim Tomasz Paine. Zatytułował on swą pracę ■Zdrowy rozsądek, niepodobnie do odmienionych wizji czasu. Przeszukajmy tę pracę dla słówek powiązanych z łacińskim ordo i dokonajmy parafrazy użycia.

□ Ludzkość początkowo była równa wedle ładu stworzenia…
Możemy tu rozumieć ład jako założenia dla formowania się gatunku, jak DNA (przed odkryciem DNA używano słówek order oraz form).

□ Obrzydliwe jest rozumowi mniemanie, wedle uniwersalnego ładu spraw i przykładów z wieków przeszłych…
Ład uniwersalny da się rozumieć jako sprawy widoczne w wielu otoczeniach, typu „woda nie płynie pod górę”.

□ A ten, kto spokojnie może słuchać i trawić taką naukę, zaprzepaścił swoje prawo do racjonalizmu — jest apostatą od szyku ludzkości…
Szyk ludzkości możemy pojmować jako ludzki gatunek.

Co dość interesujące, gdybyśmy chcieli oddać frazę Tomasza Paine „przykłady wieków” w łacinie klasycznej, formą ową byłoby aevi exempla, a nie *seclorum exempla. To drugie by implikowało, że mowa o ludziach w jakimś wieku chronologicznym, jak 50 czy 60 lat, a ■Ciekawy przypadek Benjamina Buttona prawdopodobnie Pieczęci wyjaśnić wielu ludziom nie potrafi.

---

REKLAMA

Klasycznym sensem ordo był najczęściej typ, struktura lub zasada organizacyjna, a użycie przez Tomasza Paine nie było mu wyłączne. Zanim porównamy łacinę, przeczytajmy parę fragmentów ze wspomnień Benjamina Franklina.
Rodzina żyła w tej samej wiosce, Ecton, może i od czasu kiedy imię Franklin, jak przedtem wołano na pewnego charakteru ludzi, zostało przez nią przyjęte za nazwisko, kiedy ludzie wszędzie w królestwie nazwiska przyjmowali. — Autobiografia

W owych czasach często przyjmowano nazwisko wedle zawodu czy biznesu, życiowej drogi. Frankońskie słówko frank znaczyło wolny, a angielscy Franklinowie byli wolnymi właścicielami.

Benjamin Franklin, Tomasz Paine i Karol Thomson uczęszczali do szkół gramatycznych. Tomasz Paine napisał że nie uczył się nigdy łaciny z książek w szkole, ale był w stanie zapoznać się z wszelką mu potrzebną łacińską treścią. Znaczy to, że rozpoczęli oni wszyscy swoją znajomość łaciny we wczesnych latach życia. Lingwistyka mówi, że to lata nabywania mowy.
Łacina Pieczęci może być generatywna, czyli nabyta naturalnie, co nie znaczy „niepoprawna”. To dzisiejszy zwyczaj by nalegać na cytat jest raczej błędny.

(Sama pierwszy raz na łacinę spojrzałam w bardzo wczesnych latach, zanim poszłam do szkoły; byłam dzieckiem ciekawym słowników — sentyment ten trwa, trzymam ten do łaciny z moim kontem w Internet Archive, seculum s. 786 w polu przeszukiwania ■tutaj; mój wzgląd na łącinę jest generatywny i to wpływa na moje podejście.)

Benjamin Franklin napisał,
Moi starsi bracia poszli na czeladników w różnych rzemiosłach. Mnie posłano do szkoły gramatycznej gdy miałem lat osiem, bo mój ojciec chciał mnie oddać na służbę kościołowi jako dziękczynienie za wszystkich synów. Utwierdziła go w tym zamiarze moja wczesna zdolność do nauki czytania (która musiała być bardzo wczesna, bo nie pamiętam kiedy czytać nie umiałem), oraz opinie wszystkich jego przyjaciół, że byłby ze mnie dobry scholar. — Autobiografia

Wikipedia pisze o ■Traktacie paryskim, przedstawiciele brytyjscy speciwiali się Pieczęci USA „póki ich nie udobruchał Benjamin Franklin”. Nie wyobrażam sobie by argumentował iż nadzszedł nowy porządek w czasie. Raczej wyjaśnił, Pieczęć stwierdza iż powstał nowy naród.

To ogółem naturalne, w nabywaniu mowy, uczyć się z uzusu. Dla klasyki porównajmy ■Drugą Filipikę Cycerona, którego śmierć także okazuje, Imperium uprawiało rozłączność pod wieloma względami. [5]

□ Oskarż senat; oskarż ekwestrów, co się w owym czasie z senatem jednoczyli; oskarż każdy stan czy towarzystwo, a wszystkich obywateli…

□ w żadnym wypadku nie zachowałbyś swej społecznej klasy, czy pozostał w mieście…

□ kiedy to oto gremium wygłosiło moje imię, jako zbawcy mojego kraju…

□ kiedy ty, jeden młody mężczyzna, zabroniłeś całej wspólnocie uchwalać dekrety na rzecz bezpieczeństwa republiki…

Ażeby sobie zobrazować sens łacińskiego ordo, pewnie byśmy pomyśleli o ludziach wedle jakiegoś rozpoznania. Takim rozpoznaniem może być narodowość czy odniesienie państwowe.

---

REKLAMA

Źródło do poezji Emilii Dickinson

Wiersze
Czas a Wieczność | Miłość | Natura | Życie

Dziś łacina jest znacznie odleglejsza umysłowi zwykłego człowieka i przeważnie wymagamy cytatu, aby ten język interpretować. Dla języków nowoczesnych, jak angielski czy polski, jednak nie nalegamy by słówka pochodziły z konkretnych książek.

Źródła nadal się różnią prezentując łacinę, a kształt słowny seclorum jest tego dobrym przykładem. ■Rudymenty gramatyk, łacińskiej i angielskiej Aleksandra Adama, z roku 1786, wyjaśniają formę seclor jako konsekwencję słówka sequor, na stronie 141.

Możemy porównać łaciński czasownik secludere, w sensie „wyodrębnić się”. Miał on imiesłów seclusus. Łacina tworzyła rzeczowniki z imiesłowów dość regularnie. Porównajmy czasownik applicare, stosować;
■applicatus, zastosowany, imiesłów i przymiotnik;
■applicatio, zastosowanie, rzeczownik.

Dla secludere możemy zestawić seclusus i seclum. Dopełniaczem liczby mnogiej dla seclum jest seclorum.

Angielski także dzisiaj ma frazę jak „how come” ― aby zapytać lub powiedzieć jak do czegoś doszło. Tekst tutaj mówi, jak do sprawy doszło.

Kiedy w przebiegu wydarzeń między ludźmi staje się potrzebnym, aby jeden naród rozwiązał polityczne więzi łączące go czas jakiś z drugim, a zajął pośród sił na tej Ziemi wyodrębnione, jak i też równorzędne stanowisko, ku czemu porządek natury oraz tejże natury Bóg rację dają, szczere poszanowanie dla ludzkich przekonań wymaga, ażeby owi zdeklarowali przyczyny, jakie zmuszają ich do separacji, mówi ■Deklaracja Niepodległości.

---

REKLAMA

Łacińskiego seclum już starożytni używali dla ludzi którzy się pod jakimś względem wyodrębnili. Z łacińskim ordo jako organizacyjną zasadą, możemy rozumieć Novus Ordo Seclorum jako A New People Come, gdzie come jest trzecią formą, jak spoken, written, itd. Powstał nowy naród.

Ordo nie musiało oznaczać uporządkowania linearnego, ale też mogło: przemierzając terytoria, rzymscy wojskowi napotykali miejscowych ludzi, niektórych w grupach powitalnych, niektórych w formacjach bitewnych, mniej więcej jak tutaj, w filmie ■Orzeł. Ludzie tu nie są nowi dla Rzymianina, to Szkoci.

Zapisy o szkockiej działalności parlamentarnej zachowują makaroniczne użycie formy secludit. Było ono wówczas praktykowane w całej Europie. Od szkockiego parlamentu oczekiwano głównie, że na separację nie pozwoli: Newir to be separatit nor secludit — pole wyszukiwania ma więcej.
■The Acts of the Parliaments of Scotland, Volume 4
■The Acts of the Parliaments of Scotland, 1424-1707

Moglibyśmy się zastanawiać, dlaczego Karol Thomson nie użył słówka populus, jeżeli miał na myśli ludzi?

Ścieżkom etymologii i znaczenia zdarzało się już rozejść. Wywodzimy dziś słówka ekwiwalentny i adekwatny od łacińskiego aequus. W praktyce adekwatna płaca może nie być ekwiwalentna, a taka by mógła być nieadekwatna za prace o różnych specyfikach.

Wywodzimy formę słówka „people” od łacińskiego populus. Jednak sens antycznego populus nie konotował narodowości czy obywatelstwa. Słowo to często się odnosiło do niszczenia albo degradacji.

■Perpopulor znaczyło dewastować, rujnować; ■populabilis było bliskie słówku zniszczalny. Senatus populusque Romanus pozostaje kojarzony z praktykami wrogimi chrześcijanom.

Starożytni Rzymianie nie mieli dla narodowości wiele sentymentu. Ich kultura faworyzowała status, i to ponad prawa człowieka. Rzymskie ■civitas dało początek słówku cywilny, ale sens był oryginalnie nierozłączny od miasta Rzym. A miasto, cóż, nie tyle, czy też nie tak często było republiką, jak praktykowało udawanie liberalnego ustroju.

Rzymskie prawo miało słówka jak ■aerarius i ■aerarium, dla mieszkańców zmuszonych płacić podatek, a bez prawa do głosowania czy stanowisk. Warunki były właściwie reżimowe i czyniły biznes trudnym, nie dając ludności ogółem poczucia narodowej identyfikacji. Bez uzasadnienia w prawie, cezarowie byli w stanie egzekwować wyroki śmierci na dowolnych ludziach, w zasięgu militarnym.

Słówko ■ordo miało sens godny, a Pieczęć nie idzie w ślady łaciny imperialnej:
Out of many, one,
Favor to the endeavor,
A new people come.

Annuit coeptis znaczyło, ze skinieniem głową, stąd endeavor — ponieważ nie szukałby człowiek ani nie miał takiej zgody na cokolwiek. Łacina nie wymaga by szukać Cezara, na tę głowę co się skłania. Wielu ludzi którzy się na taki pomysł zgadzają to dość dobra, o ile nie więcej: Założyciele udowodnili iż gdy nie ma gotowych lingwistycznych środków, człowiek umie utworzyć nowe językowe zastosowania. „Przypadek ten nie ma precedensu; takiej sprawy nigdy przedtem nie było”, napisał Tomasz Paine o Ameryce w 1776. Łacińskie ■natio byłoby całym wyborem innych możliwości (dla tych zainteresowanych, „łacina z jot” jest czasem pomieszana i późniejsza niż ta klasyczna gdzie „wszędzie tam jest i”).

Ludzie którzy poszli wtedy na wojnę, nie byli wszyscy urodzonymi Amerykanami, a wielu nie miało obywatelskiego czy cywilnego statusu z powodu polityki Jerzego III. Jednak gdy się nad narodowością zastanowić: samo miejsce urodzenia nie zapewnia wspólnych wartości, a tak naprawdę, wszystkie narody są ordines seclorum, gdzie różni ludzie oróżnych życiowych drogach — secla — preferują jedno rozpoznanie — tutaj narodowe ordo.

Co ważne, powiedzieć takie motto da się i dziecku by zapamiętało: nowy naród miał przyszłość, a nie ma człowiek jak potrzebować osiągnać lat 18 czy 19, by się stać obywatelem, stwierdza Konstytucja.

Sybille, cóż, były kobietami z grą słówek w ręku.

Zapraszam do lektury o wymawianiu łaciny Pieczęci.
■Ogłada w łacinie.

■Ten tekst jest też dostępny po angielsku.

PRZYPISKI

[1] Fotografia rękopiśmiennego ■Raportu.
[2] Wikipedia, ■Novus Ordo Seclorum.
[3] Bryce, A. Hamilton. 1894. Dzieła Wergiliusza, tłumaczenie dosłowne. Londyn: George Bell. ■Internet Archive.
[4] Wikipedia, Marek Tuliusz Cycero, oddziaływanie. Zobacz ■fotografię / ■stronę w internecie.
[5] Wikipedia, Marek Tuliusz Cycero: ■Opozycja wobec Marka Antoniusza i śmierć.

---

REKLAMA